Natuurlijk toezicht, de sleutel tot een veilige stad
Formeel toezicht komt in vele vormen. Politie, beveiligers, BOA’s van gemeentes, Service en Veiligheidsteams van de NS en zelfs Prorail heeft BOA’s voor toezicht en handhaving langs het spoor. Ook cameratoezicht is een vorm van formeel toezicht. Toezicht en handhaving zijn belangrijke elementen in het verbeteren van de veiligheid. Wanneer er sprake is van een onveilige situatie, is de eerste reactie vaak een roep om meer formeel toezicht. Meer blauw op straat, meer camera’s of meer handhaving. Niet altijd onterecht, want vaak helpt dit. Maar het effect is meestal maar tijdelijk. Daarnaast is niet iedereen altijd even blij met meer formeel toezicht. Het is een vaak harde maatregel, die de vrijheden van burgers inperkt. Helemaal als wordt gekozen voor een ‘zero tolerance’ aanpak.
Tegenover het formele toezicht staat ‘natuurlijk toezicht’. Dit is het informele toezicht die passanten, omwonenden en gebruikers van een ruimte op natuurlijke wijze uitvoeren. Het is de sociale controle die hierdoor wordt uitgeoefend. Het gaat hierbij om ‘zien en gezien worden’, ‘horen en gehoord worden’ en ‘kennen en gekend worden’. Dit natuurlijke toezicht vormt de basis voor een veilige omgeving. Waar natuurlijk toezicht ontbreekt ontstaat de kans op criminaliteit en onveiligheidsgevoelens.
Eyes on the street Natuurlijk toezicht is een concept dat voor het eerst werd geformuleerd door Jane Jacobs in haar boek The Death and Life of Great American Cities. Jacobs zegt hierover dat “The first thing to understand is that the public peace – the sidewalk and street peace – of cities is not kept primarily by the police, necessary as police are. It is kept primarily by an intricate, almost unconscious, network of volunatry controls and standards among the people themselves, and enforced by the people themselves. (…) No amount of police can enforce civilization where the normal, casual enforcement of it has broken down.” (1961: p. 32). Een veilige straat heeft volgens Jacobs drie kwaliteiten: een duidelijke scheiding tussen openbare en private ruimte, ‘eyes on the street’ en een voortdurende stroom van gebruikers. Een goed gebruikte straat is vaak een veilige straat, een verlaten straat een onveilige. Dit maakt het van belang om een straat levendig te maken, hoe levendiger een straat des te meer natuurlijk toezicht.
CPTED Natuurlijk toezicht is één van de pilaren waar Crime Prevention Through Environmental Design (CPTED) op is gebouwd. Natuurlijk toezicht kan worden gestimuleerd door een goede inrichting en beheer van een omgeving. Door bij het inrichten van een straat of gebouw na te denken over zichtbaarheid wordt natuurlijk toezicht gestimuleerd. Door een betere zichtbaarheid kan ongewenst gedrag eerder gezien worden. Daarbij voelen ongewenste gebruikers zich sneller bekeken en is het risico groter op waarneming van normoverschrijdend gedrag. Daarnaast draagt de zichtbaarheid van de omgeving bij aan de verbetering van het veiligheidsgevoel. Mensen zijn beter in staat de omgeving te overzien en anderen kunnen hen makkelijk zien. Zichtbaarheid wordt voor een groot deel bepaald door overzichtelijkheid, zichtlijnen, verlichting en een kritieke massa van gewenste gebruikers.
Onveilige plekken Wanneer er sprake is van een onveilige omgeving, ontbreekt vaak een goed functionerend niveau van natuurlijk toezicht. Plekken die mensen vermijden uit een gevoel van onveiligheid zijn meestal plekken met weinig of geen natuurlijk toezicht. Op deze plekken kan het voorkomen dat objectief gezien er geen sprake is van criminaliteit, maar de plek toch wordt gezien als onveilig. En terecht, want onbewust weten we dat een plek met weinig overzicht en natuurlijk toezicht risico’s met zich mee brengt. In plaats van in te zetten op meer formeel toezicht om de orde en veiligheid te herstellen, is het van belang om eerst in te zetten op het verbeteren of herstellen van het niveau van natuurlijk toezicht. Formeel toezicht kan dan dienen als sluitstuk, maar kan nooit in de plaats komen van natuurlijk toezicht. Zodra de prioriteiten van de formele toezichthouders veranderen en het toezicht op een locatie verminderd, zal de onveilige situatie weer terugkeren indien het gewenste niveau van natuurlijk toezicht niet adequaat is hersteld.
Integraal veiligheidsbeleid Het integrale veiligheidsbeleid van veel gemeenten is momenteel meer gericht op het verbeteren van de veiligheid door formeel toezicht dan door middel van natuurlijk toezicht. Wanneer het verbeteren van natuurlijk toezicht een beleidslijn zou zijn, dan kan een veilige omgeving worden gecreëerd op een positieve wijze. Door een straat weer levendig te maken, door de sociale samenhang in een wijk te verbeteren en door bezoekers uit te nodigen in een park in plaats van weg te jagen. Op deze manier kan terrassenbeleid, uitstallingenbeleid, standplaatsenbeleid, horecabeleid, evenementenbeleid, hondenbeleid of beleid omtrent straatartiesten worden ingezet als instrument om natuurlijk toezicht te vergroten. Ik zou dan ook willen afsluiten met een oproep aan gemeenten om het integrale veiligheidsbeleid en de daaruit voort komende projecten en beleidslijnen meer te richten op het verbeteren van natuurlijk toezicht, en formeel toezicht als sluitstuk te zien om het natuurlijk toezicht te ondersteunen waar nodig.
Art of Safety heeft een instrument ontwikkeld om het niveau van natuurlijk toezicht te meten, de natuurlijk toezicht scan. Dit instrument brengt het niveau van natuurlijk toezicht in kaart, evenals de locaties met een gebrek hieraan. Hierbij worden zowel de fysieke als sociale omgeving in kaart gebracht. Op basis van de scan worden gerichte aanbevelingen gedaan voor het verbeteren van het natuurlijk toezicht en zodoende de verbetering van de veiligheid. Voor meer informatie over de natuurlijk toezicht scan en het verbeteren van natuurlijk toezicht kunt u contact opnemen met artofsafety@outlook.com of een kijkje nemen op de website www.artofsafety.nl.
